από την καταστολή στη διαχείριση

Η συμμόρφωση της ζωής με τις επιταγές της αγοράς απαιτεί την ικανοποίηση δυο βασικών ιδεολογημάτων. Της κανονικοποίησης και της διαχείρισης. Αυτά τα αλληλοσυμπληρούμενα ιδεολογήματα διέπουν τόσο την ανθρώπινη, όσο και τη φυσική σχέση, διαρρηγνύοντας και εξουσιάζοντάς τη. Ένα προιόν οφείλει να έχει τις ίδιες ιδιότητες ανεξαρτήτως περιβάλλοντος, καθώς επίσης και οι ιδιότητες αυτές να καθορίζονται από το φορέα εκμετάλλευσής του. Παρομοίως και η ζωή –το πλέον πρόσφατο λάφυρο του καπιταλισμού. Το άγριο εκριζώνεται ως συνθήκη, η τάξη και ο έλεγχος εισρέουν σε όλες τις πτυχές της.

Η εμμονή του χριστιανικού δόγματος με τα ζιζάνια και η διαρκή παρομοίωση της βασιλείας του θεού με ένα καλά οργωμένο χωράφι, αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό την επικρατούσα ιδεολογία των κοινωνιών ελέγχου. Το πάθος με το οποίο οι μοναχοί εξοντώνουν τα ζιζάνια από τους υφαρπαγμένους κήπους τους, είναι στην ουσία του το ίδιο με το οποίο οι ιεραπόστολοι σφάγιασαν, κατέστρεψαν, αλλοίωσαν κάθε άγρια κουλτούρα την οποία συνάντησαν. Το άγριο, η βρωμιά, το ζιζάνιο αποτελούν ιδεολογικές κατασκευές που σηματοδοτούν ένα πόλεμο του ελέγχου ενάντια στο ζωικό.

Και αν μέχρι την εποχή της νεωτερικότητας η κανονικοποίηση επιχειρούταν με μια εξωτερική πειθάρχηση –ο αφανισμός των ζιζανίων, το κάψιμο των δασών, οι σωματικές ποινές στους ανθρώπινους παραβάτες- η σύγχρονη τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα εσωτερίκευσης του ελέγχου. Η εσωτερικότητα της ζωής, αναλύεται, εξομαλύνεται και ορθολογικοποιείται στα αναρίθμητα εργαστήρια ελέγχου. Ο θυμός, ο φόβος, η κατάθλιψη ισοπεδώνονται, τα «κακά» γονίδια αντικαθίστανται με άλλα, πιο λειτουργικά, η ζωή απελευθερώνεται επιτέλους από το βάρος της ανορθολογικής ζωικοτητάς της και εξυψώνεται, θεραπευμένη και γενετικά τροποποιημένη στις υψηλότερες σφαίρες της αγοραίας πραγματικότητας.

Αυτή η καινούργια δυνατότητα πειθάρχησης, αλλάζει και τα υποστηρικτικά της ιδεολογήματα. Η εξόντωση του ανθρώπινου ή μη ζιζανίου, αντικαθίσταται από την κανονικοποιησή του και η κακόβουλη άγρια ζωικότητα που διαφθείρει τις αγαθές καλλιέργειες με ένα μοντέλο μιας ζωής συμπονετικά ιδωμένης, που όμως δε μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνη της. Καταρρέει κάτω από το βάρος των επιβλαβών γονιδίων της, των μικροβίων και ιών, κάτω από το βάρος της ίδιας της ζωικοτητάς της. Ο δήμιος αντικαθίσταται από τον ανθρωπιστή ή οικολόγο επιστήμονα, πρεσβευτή της καλόβουλης και ευεργετικής ανθρώπινης επέμβασης. Όχι πλέον για να καταστείλει, όπως σε αλλοτινούς πιο βάρβαρους καιρούς, αλλά για να βοηθήσει.

Νομιμοποιείται έτσι η αναγκαία εισβολή της εξουσίας σε κάθε πτυχή του ζωικού. Από την απαγόρευση του καπνίσματος και τους υποχρεωτικούς εμβολιασμούς μέχρι το σχεδιασμό νέων δασών στη θέση των μη-λειτουργικών παλιών και από το σχεδιασμό νέων πιο υγιεινών καλλιεργειών στα εργαστήρια, μέχρι τη δημιουργία του νέου και πλέον ευτυχισμένου είδους σκυλιού και γατιού πόλης, του στειρωμένου δηλαδή, κάνει την εμφανισή του το ίδιο αποτρόπαιο ιδεολόγημα της διαχείρισης. Ως ανθρωπιστικής μάλιστα αναγκαιότητας.

Μερικές δεκαετίες επιδοτούμενης έρευνας επιχειρούν να αντικαταστήσουν δυο δισεκατομμύρια χρόνια εξέλιξης. Η ζωή κατατέμνεται και ξεγυμνώνεται στα σύγχρονα εγαστήρια και κρίνεται ανεπαρκής: γεμάτη ανορθολογικότητα, βρωμιά και αταξία. Πως στο διάολο να πουλήσει κανείς ένα τέτοιο προιόν; Η νέα, βελτιωμένη ζωή -και συνάμα, ο νέος, βελτιωμένος άνθρωπος- θα είναι πλήρως εναρμονισμένη με τις ανάγκες του σύγχρονου κόσμου. Ανθεκτική στα φυτοφάρμακα των πολυεθνικών, παραγωγική, χωρίς αμφιθυμίες και μαραζώματα, έτοιμη να εκπληρώσει τον ιστορικό της ρόλο: αυτόν της αγοραπωλησίας.

Κάπως έτσι, το μεγαλύτερο κομμάτι του επιστημονικού κόσμου, βάζει τα δυνατά του για να σερβίρει έναν απίστευτο οχετό ψεμμάτων και ηλιθιοτήτων. Τα μεσογειακά δάση κρίνονται ανεπιτυχή και υπερβολικά ευπαθή και αντικαθίστανται από τακτοποιημένα αλσύλια κέδρου, ευκάλυπτου, ακακίας και αείλανθου. Πληθώρα ξεδιάντροπων δημοσιεύσεων αποδεικνύουν πως τα ζώα της πόλης υποφέρουν αφάνταστα έχοντας γεννητικά όργανα και τυραννικές ορμές και οι πονόψυχοι φιλόζωοι και γιατροί, τα απαλλάσσουν για πάντα από δαύτα με μια απλή κίνηση του νυστεριού. Όσο για το ανθρώπινο ζώο, τόσο το περιβάλλον του όσο και τα ίδια τα δομικά του συστατικά ανακαλύπτεται ότι βρίθουν ολέθριων κινδύνων. Ιοί, αλλεργίες, τρομοκράτες, ψυχολογικά προβλήματα, γονιδιακές ατέλειες, ανασφαλή φυσικά περιβάλλοντα, βλαβερές συνήθειες, συνθέτουν ένα διαρκή και αυξανόμενο κίνδυνο για την αποφυγή του οποίου ο άνθρωπος καλείται να παραδώσει υπάκουα το σώμα του και να το ανοίξει διάπλατα για τις ευεργετικές παρεμβάσεις των διαφόρων ειδικών της κανονικότητας.

Τα ιδεολογήματα της διαχείρισης και του ελέγχου, λειαίνουν το έδαφος για την εμφάνιση του μετα-ανθρώπου. Οι χαώδεις καιρικές συνθήκες κρατούνται μακρυά με την επέλαση των κλιματιζόμενων ερήμων, το γκαζόν επιδεικνύεται ως ύψιστο δείγμα πολιτισμού έναντι της ανοιξιάτικης αταξίας αλλά και της φθινοπωρινής μελαγχολίας ενός λιβαδιού, το απρόβλεπτο του ταξιδιού αντικαθίσταται από κάτι σαν τηλεμεταφορά από τον ένα μη-τόπο στον άλλο και ο φυσικός κόσμος, τροποποιείται, ξεριζώνεται, σφαγιάζεται, πυρπολείται και αποψιλώνεται, ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του πικ νικ. Έτσι ώστε, το νέο ανθρώπινο ζώο μπορεί να απολαύσει παρέα με το ευνουχισμένο και καταθλιπτικό κατοικιδιό του, όλη την εξέχουσα ασφάλεια που μόνο ο θάνατος μπορεί να εγγυηθεί, συνεχίζοντας στο ακέραιο τις –γενετικά τροποποιημένες βεβαίως- βιολογικές του λειτουργίες. Χωρίς άγχη, φόβους, καταθλίψεις, αρρώστειες και ανησυχίες, φρέσκος και καλοδιατηρημένος, όπως τα προιόντα του μελλοντικού φυσικού του περιβάλλοντος: του εμπορικού κέντρου.