Τα αγροκαύσιμα και ο ενεργειακός ιμπεριαλισμός

Τα αγροκαύσιμα σηματοδοτούν τον ανταγωνισμό ανάμεσα σ΄ αυτούς που πεινάνε και αυτούς που καταναλώνουν τεράστια ποσά ενέργειας.

Τις τελευταίες δεκαετίες τα αγροκαύσιμα εμφανίζονται δυναμικά στο προσκήνιο της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας. Οι λόγοι που επικαλούνται οι κυβερνήσεις, οι πολυεθνικές και τα ερευνητικά κέντρα για την προώθησή τους έχουν να κάνουν:

1) Με την απεξάρτηση των παγκόσμιων ενεργειακών αναγκών από την παραγωγή και την κατανάλωση του πετρελαίου και των άλλων ορυκτών καυσίμων.

2) Με την αλματώδη αύξηση των παγκόσμιων ενεργειακών αναγκών του σημερινού καπιταλιστικού μοντέλου ανάπτυξης.

3) Με την αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου και της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη λόγω των εκπομπών ρύπων όπως CO₂, CO, SO₂ κλπ.

Τα αγροκαύσιμα προωθούνται ως μια καθαρή και ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Είναι όμως πράγματι έτσι;

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΚΠΟΜΠΗ ΡΥΠΩΝ

Στην επιχειρηματολογία των υπερασπιστών των αγροκαυσίμων (όπως αντίστοιχα των υπερασπιστών της πυρηνικής ενέργειας ή των γ.τ.ο.) οι παγκόσμιες ενεργειακές ανάγκες (ή αντίστοιχα οι παγκόσμιες ανάγκες σε τρόφιμα ή άλλα αγαθά) και η αντίστοιχη κατανάλωση παρουσιάζονται αδιαφοροποίητες και ενιαίες. Δεν υπάρχει μεγαλύτερος μύθος από αυτόν.

Όπως και στα υπόλοιπα αγαθά (το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού καταναλώνει το 20% των αγαθών), έτσι και με την ενέργεια η κατανάλωση προσδιορίζεται ταξικά τόσο σε εθνικό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα:

ΠΕΡΙΟΧΗ % ΠΑΓΚΟΣΜ. ΠΛΗΘΥΣΜ. %ΚΑΤΑΝ. ΕΝΕΡΓ.

Β. ΑΜΕΡΙΚΗ+ ΕΥΡΩΠΗ 13,6% 50%

ΑΦΡΙΚΗ 11,9% 2,7%

Λ. ΑΜΕΡΙΚΗ 8,4% 2,9%

Ενώ οι ΗΠΑ καταναλώνουν 10 φορές περισσότερη ενέργεια από την Κίνα που έχει 4,3 φορές μεγαλύτερο πληθυσμό.

Ανά κάτοικο Β. ΑΜΕΡΙΚΗΣ αντιστοιχούν 12 kw

ΕΥΡΩΠΗΣ 7 kw

ΙΝΔΙΑΣ 0,3 kw

Και όλα αυτά όταν 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρική ενέργεια. Μέχρι το 2025 η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας θα έχει διπλασιαστεί, ενώ μέχρι το 2075 θα έχει τετραπλασιαστεί, χωρίς όμως να ανατραπεί η αναλογία σε σχέση με τους φτωχούς και πλούσιους πληθυσμούς του πλανήτη.

Ανάλογα, δεν είναι αδιαφοροποίητη και ενιαία η ευθύνη για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αφού το 70% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου προέρχεται από τις βιομηχανικές χώρες στις οποίες κατοικεί το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού. Οι εκπομπές CO₂ στις ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν το ¼ των παγκόσμιων εκπομπών.

Ανά δραστηριότητα η εκπομπή CO₂ κατανέμεται ως εξής:

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ 40%

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 31%

ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 22%

ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 4%

ΑΛΛΟΙ ΤΟΜΕΙΣ 3%

Σε τέτοιο βαθμό λοιπόν οι αυξημένες ενεργειακές ανάγκες και οι αιτίες του φαινομένου του θερμοκηπίου, αφορούν τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και ανάπτυξης και σε μεγαλύτερο βαθμό τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες. Παρ’ όλα αυτά οι συνέπειες και οι επιπτώσεις από τα προβλήματα (ως συνήθως) θα θίξουν κυρίως τους φτωχούς και τους αποκλεισμένους πληθυσμούς των αναπτυσσόμενων χωρών, οι οποίοι δεν απολαμβάνουν παρά τα ψίχουλα της καπιταλιστικής ανάπτυξης.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΑΓΡΟΚΑΥΣΙΜΑ;

Τα αγροκαύσιμα είναι τα καύσιμα που παράγονται από την επεξεργασία της βιομάζας. Η βιομάζα δεν είναι παρά οργανικά βιο-αποδομήσιμα προϊόντα ή υλικά. Τη βιομάζα μπορούμε να την πάρουμε είτε από ενεργειακές καλλιέργειες είτε από οργανικά απόβλητα (απόβλητα γεωργικής, δασικής, αγροτοβιομηχανικής προέλευσης καθώς και οικιακά απόβλητα).

Τα βασικά πλεονεκτήματα των αγροκαυσίμων σε σχέση με τα ορυκτά καύσιμα είναι:

1) Οι μειωμένες εκπομπές CO₂, SO₂, CO κατά την καύση τους.

2) Ότι βιοδιασπώνται αποφεύγοντας τη ρύπανση του εδάφους και του νερού.

Όσον αφορά το πρώτο, υπάρχουν μεγάλα ερωτηματικά σε σχέση με το συνολικό ισοζύγιο των εκπομπών, το οποίο θα λαμβάνει υπόψη του και τις εκπομπές κατά την παραγωγή των αγροκαυσίμων και όχι μόνο κατά την κατανάλωσή τους. Ταυτόχρονα, κάποια από αυτά, π.χ. βιοαιθανόλη, βιοντίζελ, έχουν υψηλά ποσοστά εκπομπής υδρογονανθράκων και τοξικών συστατικών, όπως αλδεΰδες.

Οι βασικοί τύποι αγροκαυσίμων που έχουν σήμερα τη μεγαλύτερη εμπορική χρήση είναι:

1) Βιοαιθανόλη. Παράγεται με αλκοολική ζύμωση ενεργειακών φυτών όπως είναι το ζαχαροκάλαμο, το καλαμπόκι, τα δημητριακά κλπ. Αυτή τη στιγμή οι ΗΠΑ και η Βραζιλία κατέχουν το 70% της παγκόσμιας παραγωγής βιοαιθανόλης, ενώ στην ΕΕ το 2005 η παραγωγή ανήλθε στους 771.000 τόνους.

Το κόστος της βιοαιθανόλης το 2006 ήταν:

1) Από ζαχαροκάλαμο (Βραζιλία) 0,21-0,29 ευρώ/lt

2) Από καλαμπόκι (ΗΠΑ) 0,33-0,50 ευρώ/lt

3) Από δημητριακά (ΕΕ) 0.44-0,60 ευρώ/lt

4) Από κυτταρίνη 0,66-1,00 ευρώ/lt

Η χονδρική τιμή της βενζίνης ανά lt ήταν 0,33-0,54 ευρώ.

Η καύση της βιοαιθανόλης από καλαμπόκι παράγει 21% λιγότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την βενζίνη, ενώ από ζαχαροκάλαμο 56%. Όμως κατά τη διαδικασία παραγωγής της βιοαιθανόλης εκπέμπονται μεγάλες ποσότητες CO₂. Το ίδιο συμβαίνει και κατά την παραγωγή των αζωτούχων λιπασμάτων που είναι απαραίτητα για τις ενεργειακές καλλιέργειες, αλλά και από την εκτεταμένη χρήση γεωργικών μηχανημάτων. Πολλοί επικριτές των αγροκαυσίμων υποστηρίζουν ότι για την παραγωγή της βιοαιθανόλης απαιτούνται περισσότερα ρυπογόνα καύσιμα από αυτά που υποκαθιστά. Πριν τη συγκομιδή του ζαχαροκάλαμου για την παραγωγή της βιοαιθανόλης, γίνεται καύση του χωραφιού, απελευθερώνοντας έτσι μεθάνιο και υποξείδιο του αζώτου (N₂O), επίσης αέρια του θερμοκηπίου.

2) Βιοντίζελ. Παράγεται από φυτικά έλαια (ελαιοκράμβη, σόγια, ηλιοτρόπιο, φοινικέλαιο, σιναπόσπορος, κλπ). Το βιοντίζελ είναι το κύριο αγροκαύσιμο που παράγεται στην ΕΕ, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης (Ρουμανία, Ουκρανία κλπ), καθώς και στην Ινδονησία όπου παράγεται από φοινικέλαιο.

Το κόστος του βιοντίζελ το 2006 ήταν:

1) Από υπολείμματα λαδιών (ΗΠΑ) 0,21-0,38 ευρώ/lt

2) Από σόγια (ΗΠΑ) 0,33-0,68 ευρώ/lt

3) Από ελαιοκράμβη (ΕΕ) 0,33-0,54 ευρώ/lt

Η χονδρική τιμή της βενζίνης ανά lt είναι 0,33-0,54 ευρώ.

Κατά την καύση του βιοντίζελ έχουμε 68% λιγότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από ό,τι με το ντίζελ. Στην Ευρώπη το 2005 η παραγωγή ανήλθε σε 3.100.000 τόνους βιοντίζελ, ενώ η Γερμανία από μόνη της παράγει 1,89 δισεκατομμύρια lt βιοντίζελ.

3) Βιοαέριο. Παράγεται από αστικά απορρίμματα και κτηνοτροφικά απόβλητα (κοπριές ζώων, εντόσθια, λίπη κλπ). Μπορεί να καθαριστεί και να αναβαθμιστεί σε επίπεδο φυσικού αερίου. Στην Ευρώπη υπάρχουν 3000 παραγωγικές μονάδες βιοαερίου. Στην Ελλάδα υπάρχει μια από τις μεγαλύτερες μονάδες παραγωγής βιοαερίου στην χωματερή των Α. Λιοσίων με πρώτη ύλη σκουπίδια.

Πολλές φορές παρουσιάζονται ως αγροκαύσιμα διάφορα “εναλλακτικά” καύσιμα τα όποια δεν είναι πλήρως βιοδιασπώμενα και επίσης δεν έχουμε πλήρη στοιχεία (αφού δεν έχουν γίνει οι αντίστοιχες έρευνες) σε σχέση με το τι εκπέμπουν κατά την καύση τους. Ένας τέτοιος τύπος καυσίμου είναι το RDF που παράγεται στο εργοστάσιο της ΕΣΔΚΝΑ στα Α. Λίοσια, περιέχει 60-70% χαρτί, 20-30% πλαστικό, 5-7% ύφασμα και άλλα ανακυκλώσιμα σκουπίδια και θα καίγεται στα εργοστάσια της ΑΓΕΤ στο Αλιβέρι και τη Χαλκίδα. Κατά την καύση του εκτός από CO₂, CO εκπέμπει και διοξίνες.

Αγροκαύσιμα δεύτερης γενιάς

Τα τελευταία χρόνια διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ και ο ΟΟΣΑ εκφράζουν ανησυχίες γύρω από την εξάπλωση των αγροκαυσίμων, τονίζοντας τη συμβολή τους στο διατροφικό πρόβλημα και στην καταστροφή τεράστιων εκτάσεων με τροπικά δάση για την εξάπλωση των καλλιεργειών. Φυσικά οι καπιταλιστές αντί να αναθεωρήσουν τις στρατηγικές τους, φροντίζουν να επεκτείνουν την κερδοφορία τους και την επιρροή τους προτείνοντας τα αγροκαύσιμα δεύτερης γενιάς. Τα κύρια πλεονεκτήματα που προβάλλονται για την προώθησή τους είναι:

1. Η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης σε σχέση με αυτή των αγροκαυσίμων πρώτης γενιάς.
2. Η χρήση νέων μορφών βιομάζας, η οποία θα προέρχεται από πηγές που δεν χρησιμοποιούνται ως τρόφιμα. Πιο συγκεκριμένα, προωθούνται πρώτες ύλες οι οποίες είναι πλούσιες σε κυτταρίνη (λιγνοκυτταρινικές).

Τα καινούρια δεδομένα που προκύπτουν είναι:

1. Δημιουργία καινούριων μεθόδων παραγωγής αγροκαυσίμων (μέθοδος Fischer-Tropsch, πυρόλυση, αεριοποίηση).
2. Παραγωγή βιομάζας από ένα ευρύτερο πεδίο πρώτων υλών, πλούσιων σε κυτταρίνη (υπολείμματα γεωργικών καλλιεργειών, αστικά απόβλητα, βιομηχανικά απόβλητα, π.χ. απο βιομηχανίες ξύλου και χάρτου). Επιπλέον προώθηση νέων γ.τ. φυτών για ενεργειακές καλλιέργειες, όπως switchgrass, μίσχανθος, γαϊδουράγκαθο, αλλά και δέντρων όπως ευκάλυπτος, λεύκα, ιτιά, τα οποία αφενός δεν χρησιμοποιούνται στη διατροφή, αφετέρου έχουν την ικανότητα να φυτρώνουν σε εκτάσεις υποβαθμισμένες και ακατάλληλες για καλλιέργεια άλλων ειδών και να μην απαιτούν πολύ νερό.
3. Στα αγροκαύσιμα δεύτερης γενιάς συγκαταλέγεται και το φυτό jatropha, ένας θάμνος πλούσιος σε έλαια, ο οποίος ευδοκιμεί ακόμα και σε άγονα εδάφη, χωρίς να χρειάζεται εντατική άρδευση.

Όμως η ανάπτυξη των αγροκαυσίμων δεύτερης γενιάς κρύβει αρκετές παγίδες και μειονεκτήματα. Αρχικά, τα φυτικά υπολείμματα (πράσινα μέρη του φυτού) που χρησιμεύουν ως φυσικό λίπασμα και εμπλουτίζουν τα εδάφη, πλέον θα απομακρύνονται και θα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή βιοαιθανόλης. Επιπλέον, προωθείται η εισαγωγή και νέων γ.τ.ο. στις καλλιέργειες με αποτέλεσμα ακόμα μεγαλύτερη επιμόλυνση, ακόμα μεγαλύτερη εμπλοκή αγροχημικών και σποροπαραγωγικών κολοσσών όπως η Monsanto, ακόμα χειρότερες συνέπειες για το οικοσύστημα και τον άνθρωπο. Φυσικά, εννοείται πως οι καλλιέργειες για αγροκαύσιμα πρώτης γενιάς δεν πρόκειται να εγκαταλειφθούν, καθώς μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις, βιομηχανικές μονάδες και επιχειρηματικοί κολοσσοί κερδοφορούν από αυτές. Επίσης, το επιχείρημα ότι τα αγροκαύσιμα δεύτερης γενιάς δεν θα δημιουργούν πρόβλημα στην παραγωγή τροφής είναι μύθος, καθώς τεράστιες εύφορες εκτάσεις που χρησιμοποιούνται για καλλιέργειες τροφίμων μπορούν κάλλιστα να φυτευθούν με π.χ. μίσχανθο, jatropha ή ευκάλυπτο εφόσον προκύπτουν μεγαλύτερα οικονομικά οφέλη.

Βιοκαύσιμα τρίτης γενιάς

Τον τελευταίο καιρό έχουν αρχίσει εκτεταμένες έρευνες γύρω από την δυνατότητα παραγωγής βιοκαυσίμων από μικροάλγες, οι οποίες μετατρέπουν μέσω της φωτοσύνθεσης το διοξείδιο του άνθρακα και το φως του ήλιου σε ενέργεια. Πιστεύεται ότι, μετά από κατάλληλη γενετική τροποποίηση, οι μικροάλγες θα δίνουν τη δυνατότητα για αποδόσεις ενέργειας έως και 30 φορές μεγαλύτερες σε σχέση με τις ενεργειακές καλλιέργειες δεύτερης γενιάς. Πρόσφατα ανακοινώθηκε η συνεργασία της ExxonMobil με την Synthetic Genomics (την εταιρεία γενετικής μηχανικής που έγινε ευρέως γνωστή για τη δημιουργία του πρώτου συνθετικού βακτηρίου με το όνομα synthia) με στόχο την ανάπτυξη γενετικά τροποποιημένων μικροαλγών για την παραγωγή βιοκαυσίμων.

ΤΑ ΑΓΡΟΚΑΥΣΙΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ

Όπως αναφέραμε και παραπάνω, τα αγροκαύσιμα παρουσιάζονται ως μια ανανεώσιμη και καθαρή μορφή ενέργειας· είναι όμως πράγματι έτσι;

Καταρχήν τα αγροκαύσιμα δεν κατατάσσονται στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, αφού η πρώτη ύλη για την παραγωγή τους ούτε ανεξάντλητη είναι, ούτε δωρεάν όπως συμβαίνει με την ηλιακή, την αιολική και τη γεωθερμική ενέργεια, τις κύριες μορφές των ΑΠΕ.

Σε σχέση με το πόσο καθαρή ή πράσινη μορφή ενέργειας μπορεί να είναι τα αγροκαύσιμα, οι ενστάσεις είναι πολλές. Μπορεί τα αγροκαύσιμα όταν καταναλώνονται να έχουν μικρότερες εκπομπές CO₂ και άλλων αερίων του θερμοκηπίου (έως και 68% στην καλύτερη περίπτωση), όμως σε αυτές πρέπει να προσθέσουμε τις εκπομπές CO₂ από την διαδικασία παραγωγής των αγροκαυσίμων και των λιπασμάτων που χρειάζονται.

Βασικότερο όμως είναι ότι κάτω από την πίεση της ζήτησης για αγροκαύσιμα τεράστιες εκτάσεις τροπικών δασών στη Βραζιλία και τη Νοτιοανατολική Ασία θα καταστραφούν. Το γεγονός αυτό θα εντείνει σε πολύ μεγάλο βαθμό το φαινόμενο του θερμοκηπίου, που υποτίθεται ότι θα μας επιλύσουν τα αγροκαύσιμα. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, το 98% των τροπικών δασών της Ινδονησίας θα καταστραφούν έως το 2020. Ένας σοβαρός λόγος της καταστροφής είναι η παραγωγή φοινικέλαιου. Η παραγωγή του φοινικέλαιου αυξήθηκε κατά 10 εκατομμύρια τόνους (41%) μεταξύ 2003-2007. Η αύξηση λόγω των αγροκαυσίμων το 2007 υπολογίζεται σε 30.000 τόνους.

Στην Βραζιλία αυξάνονται οι εκχερσώσεις των δασών του Αμαζονίου για την καλλιέργεια σόγιας προκειμένου να παραχθούν αγροκαύσιμα, μετά από συμφωνία που υπογράφηκε μεταξύ ΗΠΑ και Βραζιλίας. Υπολογίζεται ότι παγκοσμίως 140 εκατομμύρια στρέμματα εδάφους οριακής απόδοσης, που για την ώρα φυλάσσονται στο πλαίσιο της συντήρησης εδαφών και της προστασίας για την άγρια φύση, θα καλλιεργηθούν για να καλύψουν τις ανάγκες σε ενεργειακές καλλιέργειες. Η έκθεση του ΟΟΣΑ για τα αγροκαύσιμα που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 2007 υποστηρίζει ότι τα αγροκαύσιμα μπορούν να περιορίσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου το πολύ κατά 3%.

ΚΑΥΣΙΜΑ ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΤΡΟΦΙΜΑ

Όμως το πιο εξωφρενικό με τα αγροκαύσιμα είναι ότι σ’ έναν κόσμο όπου 850 εκατομμύρια άνθρωποι υποσιτίζονται, τεράστιες αγροτικές εκτάσεις αντί να παράγουν τρόφιμα θα παράγουν ενεργειακά φυτά με στόχο την παραγωγή αγροκαυσίμων, και μάλιστα πολλές φορές ακριβώς στις χώρες αυτές που έχουν πρόβλημα υποσιτισμού. Το πρόβλημα είναι τόσο σημαντικό ώστε ο επικεφαλής του επισιτιστικού προγράμματος του ΟΗΕ ζήτησε διεθνές μορατόριουμ στην παραγωγή αγροκαυσίμων, αφού όπως τόνισε, για να παρασκευαστούν 50 λίτρα βιοαιθανόλη απαιτούνται 232 κιλά καλαμπόκι.

Μία αντικατάσταση του 5% του ντίζελ και της βενζίνης στην ΕΕ θα απαιτήσει το 15% της διαθέσιμης αγροτικής γης για την παραγωγή ενεργειακών φυτών. Η ΕΕ έως το 2020 θα χρειαστεί 30 εκατομμύρια τόνους βιομάζας για την παραγωγή αγροκαυσίμων, το περισσότερο μέρος από την οποία θα πρέπει να εισάγει. Ο στόχος της ΕΕ για την αντικατάσταση του 5,75% των καυσίμων από αγροκαύσιμα μέχρι το 2010 αντιστοιχεί σε 80 εκατομμύρια στέμματα καλλιεργειών.

Στις ΗΠΑ το 2006 το 20% της σοδείας καλαμποκίου χρησιμοποιήθηκε για παραγωγή αγροκαυσίμων, ενώ στόχος των ΗΠΑ είναι να επταπλασιάσουν την παραγωγή αγροκαυσίμων μέχρι το 2020 και ως το 2017 το 24% των καυσίμων στις εθνικές μεταφορές να προέρχεται από αγροκαύσιμα. Επίσης θα επενδύονται κάθε χρόνο 7 δισεκατομμύρια δολάρια για την προώθηση της βιοαιθανόλης. Όλη η παραγωγή της βιοαιθανόλης στις ΗΠΑ (18,7 δισεκατομμύρια lt) παράγεται από καλαμπόκι. Μόνο στην πολιτεία της Νεμπράσκα των ΗΠΑ καλλιεργήθηκαν άλλα 4 εκατομμύρια στέμματα καλαμπόκι για παραγωγή βιοαιθανόλης. Αντίστοιχα στη Βραζιλία (παραγωγή βιοαιθανόλης 14,99 δισεκατομμύρια lt) θα καλλιεργηθούν ενεργειακά φυτά σε 912 εκατομμύρια στέμματα.

Στην Ινδία η κυβέρνηση σχεδιάζει να διαθέσει 140 εκατομμύρια στέμματα για τις ενεργειακές καλλιέργειες. Στην Ν. Αφρική καλλιεργούνται ενεργειακά φυτά σε 4 εκατομμύρια στέμματα. Στην Ινδονησία έως το 2025 για την παραγωγή φοινικέλαιου θα διατεθούν 260 εκατομμύρια στέμματα.

Εάν στον 19ο και στον 20ό αιώνα η πείνα στον “τρίτο κόσμο” οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην επιβολή των μονοκαλλιεργειών (τσάι, καφές, ζαχαροκάλαμο, κακάο, σόγια για ζωοτροφές κλπ) για την ικανοποίηση των αναγκών του ανεπτυγμένου κόσμου και την απληστία των τοπικών ελίτ, στον 21ο αιώνα ένας από τους πιο σοβαρούς λόγους θα είναι οι ενεργειακές καλλιέργειες. Οι καλλιέργειες με στόχο την παραγωγή αγροκαυσίμων έχουν σοβαρό αντίκτυπο συνολικά στους φτωχούς πληθυσμούς του πλανήτη, αφού αφαιρώντας σημαντικές ποσότητες από το παγκόσμιο απόθεμα τροφίμων, συμβάλλουν στην αύξηση των τιμών τους.

Το 2007 τα αποθέματα σταριού είχαν αγγίξει το χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας 25ετίας και η τιμή του ήταν η υψηλότερη των 10 τελευταίων ετών. Την τελευταία βδομάδα μάλιστα του Αυγούστου 2007 το στάρι έφτασε τα 7,44$ το μπούσες (36,4 lt), τιμή ρεκόρ. Μέσα σε 2 χρόνια η τιμή του καλαμποκιού διπλασιάστηκε. Άλλα προϊόντα των οποίων οι τιμές αυξήθηκαν σημαντικά λόγω των ενεργειακών καλλιεργειών είναι η ζάχαρη, το γάλα, το κακάο, ο χυμός πορτοκάλι κλπ. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η τιμή των τροφίμων θα αυξηθεί 20-50% την επόμενη δεκαετία.

Στην Ινδία οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά 11%. Στο Μεξικό τετραπλασιάστηκε η τιμή της τορτίγιας (πίτας από καλαμπόκι). Στη Ν. Αφρική οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά 17%. Στις ΗΠΑ το κοτόπουλο αυξήθηκε κατά 10%, το ψωμί 7,5%, ενώ αυξήσεις παρατηρούνται στο μοσχάρι, τα αυγά, το γάλα.

Η Κίνα ανέβαλε το πρόγραμμα ενεργειακών καλλιεργειών γιατί είχε οδηγήσει σε αύξηση 42% του χοιρινού.

ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΚΟΜΑ ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΚΑΥΣΙΜΩΝ

Η καλλιέργεια των ενεργειακών φυτών για την παραγωγή αγροκαυσίμων είναι υπεύθυνη για τον εκτοπισμό δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων από τις ιθαγενικές και τις αγροτικές κοινότητές τους. Τα εδάφη που χρησιμοποιούσαν για να παράξουν την τροφή τους και άλλα χρήσιμα για την επιβίωσή τους αγαθά, τώρα θα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή καυσίμων για όσους μπορούν να τα αγοράσουν. Οι κάτοικοι θα μετατραπούν σε ακτήμονες εργάτες γης ή θα καταλήξουν στις παραγκουπόλεις των μητροπόλεων, σε συνθήκες πολύ χειρότερες από αυτές που ζούσαν.

Στο όνομα της μεγαλύτερης απόδοσης των ενεργειακών καλλιεργειών, γίνεται προσπάθεια να γίνουν αποδεκτές οι γ.τ. καλλιέργειες, που συναντούσαν σοβαρή αντίσταση στις κοινωνίες όταν αφορούσαν το ζήτημα της διατροφής. Οι ενεργειακές καλλιέργειες χρησιμοποιούνται σαν δούρειος ίππος για να επιτραπεί η καλλιέργεια γ.τ. φυτών δίπλα σε οργανικά και βιολογικά. Έτσι αυξάνονται οι κίνδυνοι επιμόλυνσης οργανικών και βιολογικών καλλιεργειών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τροφής.

ΤΑ ΑΓΡΟΚΑΥΣΙΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στο πλαίσιο της εναρμόνισης των στόχων της με αυτούς της ΕΕ, η Ελλάδα πρέπει και αυτή μέχρι το τέλος του 2010 να αντικαταστήσει το 5,7% των καυσίμων με αγροκαύσιμα, ενώ μέχρι το 2020 το 10% των καυσίμων που χρησιμοποιούνται στις μεταφορές πρέπει να αποτελείται από αγροκαύσιμα. Μέχρι στιγμής ο στόχος για το 2010 δεν έχει επιτευχθεί, λόγω διάφορων προβλημάτων που προκύπτουν από τις χαμηλές αποδόσεις ορισμένων ενεργειακών καλλιεργειών (ξηρό και θερμό κλίμα), από την ασυμφωνία μεταξύ αγροτών και υπουργείου για το ποσοστό της επιδότησης ανά στρέμμα και από την καθυστέρηση στη διαδικασία κατανομής των αγροκαυσίμων στα διυλιστήρια.

Παρ’ όλα αυτά γίνεται από το κράτος μια συστηματική προπαγάνδιση των αγροκαυσίμων στους αγρότες όλης της χώρας με τη διοργάνωση διάφορων ημερίδων με τη συνεργασία ιδιωτικών φορέων, κρατικών οργανισμών, πανεπιστημίων και αγροτικών συνεταιρισμών. Τέτοιες προπαγανδιστικές ημερίδες έχουν γίνει σε Πρέβεζα, Θράκη, Θεσσαλονίκη, Κοζάνη, Ήπειρο και άλλες περιοχές.

Επιπλέον, εφαρμόζεται στρατηγική προώθησης τόσο των ενεργειακών καλλιεργειών, όσο και της δημιουργίας μονάδων παραγωγής αγροκαυσίμων, που περιλαμβάνει κρατικές και ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, φορολογικές ελαφρύνσεις, αλλά και κρατικές παρεμβάσεις, όπως π.χ. στην κατανομή των αγροκαυσίμων στα διυλιστήρια, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι τα αγροκαύσιμα θα απορροφούνται πλήρως από την αγορά.

Μονάδες επεξεργασίας βιομάζας:

Παραγωγή βιοντίζελ:

Δικαιούχος	Προέλευση κατανεμόμενης ποσότητας αυτούσιου βιοντίζελ	Δυναμικότητα μονάδας παραγωγής (τόνοι/έτος)
“ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΑ – ΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΕ”	Βιστωνίδα Ξάνθης	–
“ΕΤΒ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΑ ΑΕ”	Εισαγωγή από εταιρεία “CREMER ENERGY GMBH” (Γερμανία)	–
“ΠΑΥΛΟΣ Ν. ΠΕΤΤΑΣ ΑΒΕΕ”	ΒΙΠΕ Πατρών	100.000
“ΒΙΟΝΤΗΖΕΛ ΕΠΕ”	Άσσηρος Θεσσαλονίκης	24.000
“BIODIESEL AE”	Εισαγωγή από εταιρείες “CARGILL NV” (Βέλγιο) και “BIOFUELS PARTNERS SRL” (Ιταλία)	–
“VERT OIL AE”	Αγ. Αθανάσιος Θεσσαλονίκης	45.000
“AGROINVEST AEBE”	Αχλάδι Φθιώτιδας	285.000
“STAFF COLOUR – ENERGY ABEE”	ΒΙΠΕ Λάρισας	15.000
“ΕΛ.ΒΙ. – ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΒΙΟΠΕΤΡΕΛΑΙΑ ΑΒΕΕ”	Σταυροχώρι Κιλκίς	50.000
“ΕΛΙΝ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΑ ΑΕ”	ΒΙΠΕ Βόλου	40.000
“MIL OIL HELLAS AE”	ΒΙΠΕ Κιλκίς	–
“DP LUBRIFICANTI SRL”	Εισαγωγή από εργοστάσιό της στην Απρίλια (Ιταλία)	–
“ΒΙΟΕΝΕΡΓΕΙΑ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΕ”	ΒΙΠΑ Λάκκωμα Χαλκιδικής	–

Επίσης στην Ελασσόνα η τοπική ένωση αγροτικών συνεταιρισμών παρήγαγε δοκιμαστικά βιοντίζελ απο ελαιοκράμβη που καλλιεργούν οι αγρότες της περιοχής. Στον Έβρο ξεκίνησε δοκιμαστική παραγωγή καυσίμων από τεύτλα. Στην Κοζάνη ιδρύθηκε μονάδα παραγωγής βιοντίζελ με παραγωγή 500 τόνους ετησίως.

Παραγωγή βιοαιθανόλης:

Το 2009 η αμερικανικών συμφερόντων Cal West Investment Corp. ανακοίνωσε σχέδια για την κατασκευή έξι εργοστασίων παραγωγής βιοαιθανόλης σε Καβάλα, Ξάνθη, Κιλκίς, Ηλεία, Αγρίνιο και Αλεξανδρούπολη. Η πρώτη βιομηχανική μονάδα στην Καβάλα αναμένεται να λειτουργήσει μέσα στο 2010 και θα χρησιμοποιεί βιομάζα προερχόμενη από καλαμπόκι, σιτάρι, καρπούζι, σταφύλια και πορτοκάλια. Ειδικά για το καλαμπόκι, υπάρχει η προοπτική εισαγωγής γ.τ. καλαμποκιού από τις ΗΠΑ.

Ενεργειακές καλλιέργειες

Σήμερα οι μεγαλύτερες καλλιέργειες ενεργειακών φυτών στην Ελλάδα βρίσκονται σε Μακεδονία, Θράκη και Θεσσαλία, όπου καλλιεργούνται κυρίως ηλίανθος, ελαιοκράμβη, γλυκό σόργο και ζαχαρότευτλα, και σε μικρότερα ποσοστά άλλα είδη. Η νέα ΚΑΠ αναγκάζει πολλούς αγρότες να καταργήσουν, λόγω διακοπής επιδοτήσεων, καλλιέργειες τεύτλων, καπνού, βαμβακιού, μαλακού και σκληρού σιταριού, καθώς και καλαμποκιού σε 6 εκατομμύρια στρέμματα σε 21 νομούς στην Ελλάδα. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της Ελλάδας σε αγροκαύσιμα πρέπει το 60% από αυτά, δηλαδή 3,7 εκατομμύρια στρέμματα να καλλιεργηθούν με ενεργειακά φυτά.

Επιπλέον, γίνεται προσπάθεια προώθησης των αγροκαυσίμων δεύτερης γενιάς, με στόχο την εξοικονόμηση νερού, αλλά και την επέκταση των καλλιεργειών σε μέχρι πρότινος άγονες και ακατάλληλες ορεινές περιοχές (στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετές). Έτσι προωθούνται νέες καλλιέργειες όπως της αγριοαγγινάρας, όπως επίσης εξετάζεται και η εκμετάλλευση υπολειμμάτων αγροτικών καλλιεργειών, όπως τα υπολείμματα από το κλάδεμα δέντρων.

Μεγάλη εντύπωση προκαλεί ότι αντί για την προώθηση μονάδων παραγωγής αγροκαυσίμων από σκουπίδια και γεωργικά απόβλήτα προωθούνται οι ενεργειακές καλλιέργειες. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι η καύσιμη ύλη από τα υπολείμματα μπαμπακιού στον θεσσαλικό κάμπο αντιστοιχεί σε 2.000.000 βαρέλια πετρελαίου. Από τα λιοτρίβια δημιουργούνται 1.500.000 τόνοι απόβλητα το χρόνο. Η συντριπτική πλειοψηφία τους καταλήγει σε χωματερές, χαράδρες, ποτάμια και λίμνες ενώ θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή αγροκαυσίμων, χωρίς να καταλαμβάνουν αγροτική γη και να καταναλώνουν νερό για άρδευση.

Αντί αυτού, προωθούνται ενεργειακές καλλιέργειες, στερώντας έτσι γη και νερό από την παραγωγή τροφίμων και συμβάλλοντας στην αύξηση των τιμών των τροφίμων. Το κριτήριο του κέρδους μπαίνει πιο πάνω όχι μόνο από αυτό της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και από την ίδια τη ζωή.

ΒΓΑΖΟΝΤΑΣ ΜΕΡΙΚΑ ΑΚΟΜΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΑΓΡΟΚΑΥΣΙΜΑ

1) Γίνεται αντιληπτό ότι η επιλογή των αγροκαυσίμων δεν έχει να κάνει τόσο με το φαινόμενο του θερμοκηπίου (που χρησιμοποιείται περισσότερο ως μια καλή δικαιολογία) όσο με την απεξάρτηση από τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες και την βαθμιαία αντικατάσταση του πετρελαίου, της βενζίνης, του φυσικού αερίου και των άλλων ορυκτών καυσίμων από άλλες μορφές ενέργειας, αφού τα αποθέματα των καυσίμων έχουν μπει εδώ και καιρό σε τροχιά εξάντλησης. Αντί να αμφισβητηθούν και να ανατραπούν τα μοντέλα παραγωγής μεταφορών και μετακίνησης που δημιουργούν όλο και πιο μεγάλες ενεργειακές ανάγκες, αντί να αναιρέσουμε π.χ. τον λόγο ύπαρξης των 4Χ4 ή των πολεμικών αεροπλάνων, αναζητούμε νέες πηγές καυσίμων. Η συμβολή των αγροκαυσίμων στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου δεν μπορεί να δικαιολογήσει τις συνέπειες που προκαλεί σε όλο τον πλανήτη.

2) Είναι φανερό ότι η αγορά και το κέρδος καθορίζουν τι θα παραχθεί. Γιατί λοιπόν να καλλιεργούνται τρόφιμα για τους φτωχούς που δεν μπορούν να τα αγοράσουν και όχι καύσιμα που θα πουληθούν σε καλή τιμή; Η “λογική” του καπιταλισμού δεν χωράει συναισθηματισμούς, πρώτα οι μπίζνες και μετά η φιλανθρωπία. Η γη και το νερό υπάρχουν για να ικανοποιήσουν την ακόρεστη μανία για κέρδος και όχι τις παγκόσμιες ανθρώπινες ανάγκες.

3) Οι ενεργειακές καλλιέργειες μεγαλώνουν ακόμα πιο πολύ την εξάρτηση των αγροτών από το κεφάλαιο και τις επιχειρήσεις. Τώρα δεν είναι αναγκασμένοι να αγοράζουν μόνο το σπόρο, τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα από αυτές. Η διάθεση των ενεργειακών φυτών δεν μπορεί παρά να γίνει προς τις βιομηχανίες παραγωγής αγροκαυσίμων, οι οποίες θα καθορίζουν και τις τιμές τους. Ακόμα και η κρατική επιδότηση στο πλαίσιο της ΚΑΠ δίνεται στους αγρότες που έχουν υπογράψει συμβόλαια με τις βιομηχανίες και για τις ποσότητες που αναφέρουν τα συμβόλαια. Η παραγωγή αγροκαυσιμών προωθεί ακόμα πιο πολύ την συγκέντρωση της γης στα χέρια λίγων μεγαλογαιοκτημόνων ή εταιρειών, αφαιρώντας από τους αγρότες τα μέσα παραγωγής και επιβίωσης, μετατρέποντάς τους σε εργάτες γης, που εργάζονται κάτω από άθλιες συνθήκες, φτάνοντας σε κάποιες περιπτώσεις στα όρια της δουλείας.

4) Με την προώθηση των αγροκαυσίμων καταρρέει όλη η επιχειρηματολογία ότι οι γ.τ. καλλιέργειες είναι αναγκαίες για την καταπολέμηση της πείνας στον πλανήτη. Αντίθετα, γίνεται ακόμα πιο φανερό ότι η πείνα έχει να κάνει με την επιβολή των καπιταλιστικών αναγκών πάνω στις κοινωνικές ανάγκες, με την κυριαρχία των εμπορευμάτων έναντι των αγαθών. Οι μονοκαλλιέργειες –αυτή τη φορά για την παραγωγή αγροκαυσίμων– είναι που καταστρέφουν τον παραγωγικό ιστό που μπορεί να εξασφαλίζει την ικανοποίηση των διατροφικών αναγκών κάθε περιοχής. Η απαίτηση για ενεργειακές καλλιέργειες θα αυξήσει την διάδοση των γ.τ. καλλιεργειών στο όνομα της ενεργειακής αποδοτικότητας των μεταλλαγμένων φυτών, αλλά και για να καλυφθεί το κενό στην παραγωγή τροφίμων που θα αφήσει η διάθεση αγροτικής γης για την παραγωγή αγροκαυσίμων. Ταυτόχρονα, θα επιβαρυνθεί το περιβάλλον με την αύξηση της χρήσης αγροχημικών προϊόντων (φυτοφάρμακα, ζιζανιοκτόνα, λιπάσματα κλπ).

5) Η «ενεργειακή κρίση», εκτός από την κατανομή της κατανάλωσης της ενέργειας που έχουμε αναφέρει παραπάνω, έχει να κάνει και με την παραγωγή της ενέργειας ως εμπόρευμα. Έτσι επιλέγονται μορφές παραγωγής που προωθούν αυτήν την εμπορευματοποίηση (μεγάλα έργα, βιομηχανικές μονάδες κλπ) και αποτρέπονται μορφές παραγωγής ενέργειας που μέσω του μικρού και τοπικού μεγέθους θα προωθούσαν την αυτοκατανάλωση και την ανταλλαγή της παραγόμενης ενέργειας, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Αντίθετα, ακόμα και όταν χρησιμοποιούνται Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, ο γιγαντισμός των παραγωγικών εγκαταστάσεων, ώστε να είναι εμπορικά κερδοφόρες (μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα βιομηχανικού τύπου, τεράστια αιολικά πάρκα κλπ), δημιουργεί μια σειρά από αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο η παραγωγή αγροκαυσιμών από εκεί που θα μπορούσε να συμβάλλει στη μείωση του όγκου των σκουπιδιών και των αγροκτηνοτροφικών και αστικών απόβλητων, μετατρέπεται σε μια υπερ-βιομηχανία, που οδηγεί στην πείνα και την εκμετάλλευση εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, αφαιρώντας τους τη δυνατότητα να κατέχουν τα μέσα παραγωγής για τη διατροφή και την επιβίωσή τους.